Odpowiedzialność i procedury zabezpieczenia prac pożarowo niebezpiecznych

W każdej branży technicznej, szczególnie w budownictwie, energetyce i przemyśle ciężkim, wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych to codzienność – ale też jedno z największych zagrożeń dla zdrowia, życia i mienia. Spawanie, cięcie gazowe, użycie otwartego ognia czy prace z materiałami łatwopalnymi wymagają nie tylko odpowiednich kwalifikacji, ale przede wszystkim rygorystycznego przestrzegania procedur bezpieczeństwa. Właściwe zabezpieczenie prac pożarowo niebezpiecznych nie jest opcjonalne – to obowiązek wynikający z przepisów prawa oraz zdrowego rozsądku.

Czym są prace pożarowo niebezpieczne i dlaczego są tak ryzykowne?

Prace pożarowo niebezpieczne to wszystkie działania, które w swoim przebiegu generują źródło ciepła, iskrę lub płomień – czyli potencjalny czynnik zapalny. Do najczęściej spotykanych należą m.in. spawanie elektryczne, spawanie gazowe, cięcie plazmowe, lutowanie twarde, podgrzewanie elementów stalowych, a także stosowanie urządzeń wytwarzających promieniowanie cieplne. Ryzyko związane z tymi pracami wynika z możliwości niekontrolowanego zapłonu materiałów znajdujących się w bezpośrednim otoczeniu strefy roboczej.

Szczególne niebezpieczeństwo pojawia się w sytuacjach, gdy w pobliżu znajdują się:

• gazy palne (np. acetylen, propan-butan),

• cieczy łatwopalne (np. rozpuszczalniki, paliwa),

• pyły organiczne (np. pył drzewny),

• materiały izolacyjne (np. pianki PUR, wełna mineralna).

Źródłem zapłonu może być nie tylko otwarty ogień, ale również rozgrzane do czerwoności elementy metalu, iskry wtórne oraz promieniowanie cieplne o wysokiej intensywności. Dlatego tak istotne jest zdefiniowanie obszaru zagrożenia – czyli strefy, w której może dojść do zapłonu – i wdrożenie odpowiednich środków ochronnych jeszcze przed rozpoczęciem pracy.

Obowiązki pracodawcy i osób nadzorujących w zakresie zabezpieczenia

W kontekście prawnym i organizacyjnym odpowiedzialność za zabezpieczenie prac pożarowo niebezpiecznych jest jasno zdefiniowana. Główne obowiązki spoczywają na pracodawcy, kierowniku budowy, kierowniku robót oraz osobach wyznaczonych do nadzoru nad pracami niebezpiecznymi. Każda z tych osób ma określoną rolę, której zaniedbanie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych.

Najważniejsze obowiązki obejmują:

• Ocena ryzyka przed rozpoczęciem prac – konieczne jest przeprowadzenie analizy zagrożeń, uwzględniającej miejsce pracy, używane technologie, rodzaj materiałów w otoczeniu oraz możliwość rozprzestrzenienia się ognia.

• Wydanie pisemnego pozwolenia na prowadzenie prac pożarowo niebezpiecznych – tzw. „zezwolenia na pracę”, podpisanego przez osobę uprawnioną, najczęściej inspektora BHP lub kierownika robót.

• Zapewnienie odpowiednich zabezpieczeń – obejmuje to zarówno środki techniczne (gaśnice, koce gaśnicze, maty ogniochronne, ekranowanie), jak i organizacyjne (wyznaczenie strefy niebezpiecznej, wyłączenie źródeł zapłonu, usunięcie materiałów łatwopalnych).

• Przeszkolenie pracowników – osoby wykonujące prace pożarowo niebezpieczne muszą mieć ważne uprawnienia oraz być przeszkolone z zasad ochrony przeciwpożarowej.

• Nadzór nad przebiegiem prac – obowiązkowa obecność osoby dozorującej, która monitoruje warunki bezpieczeństwa przez cały czas trwania robót.

Ważne jest również, aby po zakończeniu prac wyznaczona osoba przeprowadziła kontrolę miejsca robót i prowadziła nadzór przeciwpożarowy przez czas określony w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego – zwykle nie krótszy niż 60 minut.

Procedury bezpieczeństwa przy organizacji prac pożarowo niebezpiecznych

Zorganizowanie prac pożarowo niebezpiecznych w sposób bezpieczny i zgodny z obowiązującymi przepisami wymaga wdrożenia szeregu ustandaryzowanych procedur. Celem tych działań jest nie tylko minimalizacja ryzyka zapłonu, ale także stworzenie systemu reagowania w razie wystąpienia incydentu. W Polsce podstawą prawną są przepisy zawarte m.in. w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków oraz Kodeks pracy.

Do kluczowych elementów procedury zaliczają się:

• Wydanie pozwolenia na pracę – formalny dokument, w którym określa się zakres pracy, miejsce, czas jej trwania, odpowiedzialne osoby oraz środki zabezpieczające. Pozwolenie to powinno być przechowywane przez cały czas wykonywania robót i podpisane przez osobę uprawnioną.

• Opracowanie planu zabezpieczeń pożarowych – dokument ten musi zawierać opis zastosowanych środków ochrony przeciwpożarowej, w tym sposób izolacji strefy zagrożenia, wykaz używanych narzędzi oraz listę materiałów palnych znajdujących się w otoczeniu.

• Oczyszczenie i przygotowanie miejsca pracy – przed rozpoczęciem robót należy usunąć z obszaru roboczego wszystkie łatwopalne substancje, np. resztki papieru, drewna, materiałów izolacyjnych czy paliw. Jeśli usunięcie jest niemożliwe, należy je odpowiednio osłonić ekranami ogniochronnymi.

• Zabezpieczenie przejść i stropów – zwłaszcza w budynkach wielokondygnacyjnych należy zabezpieczyć wszystkie otwory technologiczne, piony wentylacyjne oraz przestrzenie międzystropowe, które mogą ułatwić rozprzestrzenianie się ognia.

• Zapewnienie sprzętu gaśniczego – każde stanowisko robocze musi być wyposażone w sprawne i certyfikowane środki gaśnicze, dostosowane do rodzaju potencjalnego pożaru (np. gaśnice proszkowe, śniegowe lub wodne).

• Ustalenie nadzoru przeciwpożarowego – osoba wyznaczona do nadzoru musi przez cały czas trwania robót kontrolować warunki bezpieczeństwa, reagować na zmiany sytuacji i być gotowa do natychmiastowego działania w razie zagrożenia.

Zarówno w sektorze przemysłowym, jak i budowlanym procedury te są często elementem tzw. instrukcji bezpieczeństwa pożarowego (IBP), której przestrzeganie jest obowiązkowe w obiektach objętych ochroną przeciwpożarową. Prace pożarowo niebezpieczne mogą być także czasowo wstrzymane przez służby BHP lub inspektora ppoż., jeżeli zostaną stwierdzone uchybienia w stosowaniu procedur.

Konsekwencje zaniedbań i odpowiedzialność prawna

Zaniedbanie obowiązku zabezpieczenia prac pożarowo niebezpiecznych może prowadzić do katastrofalnych skutków. Pożar, który wybuchnie na skutek nieprawidłowo prowadzonych prac, może nie tylko spowodować straty materialne idące w miliony złotych, ale także przyczynić się do utraty życia lub zdrowia ludzi. Co więcej, odpowiedzialność za tego typu incydenty jest precyzyjnie regulowana przepisami prawa – zarówno cywilnego, jak i karnego.

W przypadku wystąpienia pożaru lub wypadku wskutek niewłaściwego zabezpieczenia robót:

• Pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie przepisów Kodeksu pracy oraz Kodeksu cywilnego – m.in. za nienależyte zapewnienie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

• Kierownik budowy lub osoba odpowiedzialna za nadzór techniczny może odpowiadać z art. 220 Kodeksu karnego, który przewiduje odpowiedzialność za narażenie życia lub zdrowia pracowników.

• W przypadku zniszczeń mienia osób trzecich zastosowanie mają przepisy o odpowiedzialności odszkodowawczej.

• Niezachowanie obowiązków wynikających z przepisów przeciwpożarowych może skutkować kontrolą ze strony Państwowej Straży Pożarnej i nałożeniem wysokich kar finansowych (np. decyzje administracyjne, grzywny lub zakaz prowadzenia prac).

• Firmy ubezpieczeniowe często odmawiają wypłaty odszkodowania, jeżeli stwierdzą, że prace były prowadzone z naruszeniem procedur lub bez wymaganego pozwolenia.

Warto dodać, że odpowiedzialność nie ogranicza się tylko do przełożonych. Osoba fizyczna wykonująca prace pożarowo niebezpieczne, która nie zastosowała się do obowiązujących przepisów, może również zostać ukarana – zarówno dyscyplinarnie, jak i karnie.

Więcej: asysta straży pożarnej.